Seminario «40 anos de plurilexislación civil en España. Visións interdisciplinares»

Os días 14 e 15 de novembro de 2019, reuníronse na Facultade de Dereito da USC máis dunha vintena de xuristas, especialistas en Dereito civil, Dereito constitucional, Dereito interrexional e Dereito internacional privado, para discutir sobre o estado actual e as perspectivas futuras da plurilexislación civil española tras corenta anos de Constitución.

A reunión, organizada polo Grupo de Investigación De Conflictu Legum, reuníu a especialistas chegados de toda España, con especial protagonismo daqueles procedentes das Comunidades Autónomas con Dereito civil propio: País Vasco, Navarra, Aragón, Cataluña, Illas Baleares, Valencia e Galicia, así como un xurista alemán que proporcionou a visión que desde o exterior tense dun sistema tan complexo como o español.

A sesión do día 14 contou coa Conferencia inaugural a cargo da Dra. Alegría Borrás, Catedrática da Universidade de Barcelona, baixo o título “La plurilegislación: una cuestión interna con proyección internacional”.

O resto da xornada dedicouse prioritariamente a suscitar os problemas que ten deparado durante as últimas décadas o deseño constitucional da pluralidade xurídica española. Problemas que teñen unha causa orixinaria, na propia Constitución, e un catalizador que axudou pouco a solucionalos, cal é a doutrina do Tribunal Constitucional. Doutrina complexa, ineficiente e, en ocasións, contradictoria e con manifesta falta de uniformidade en función das Comunidades Autónomas cuxo Dereito se confronta. A utilización política dos recursos de inconstitucionalidade foi outra das denuncias que, por encima de afrontas singulares, colaborou a que non exista un conxunto de criterios constitucionais sólidos que garantan a suficiente seguridade xurídica.

Máis aló desta visión, ampliamente compartida, tamén se puxo de manifesto a moi distinta estratexia lexislativa por parte dos diversos lexisladores autonómicos. Os expertos expuxeron visións claramente heteroxéneas. En ocasións mostráronse medianamente satisfeitos cos resultados ata agora alcanzados no desenvolvemento do seu Dereito civil propio (Aragón, Navarra); noutras, confesan que se atopan aínda nunha primeira fase de desenvolvemento, á que seguirán sen dúbida novas realidades no futuro (País Vasco); outros apuntan a falta de vontade real de desenvolvemento (Illas Baleares), a frustración por apenas ter competencias para o inicio de tal desenvolvemento (Valencia) ou polas dificultades que o sistema suscítalles para desenvolver plenamente todo o Dereito civil (Cataluña). O caso de Galicia, móvese entre un desenvolvemento moderado, sen grandes pretensións, por unha banda, e a frustración que supuxo a Sentenza do Tribunal Constitucional de 133/2017, de 16 de novembro de 2017, que declarou inconstitucionais as regras relativas á adopción e a autotutela contidas na Lei do Parlamento de Galicia 2/2006, de 14 de xuño, de Dereito civil de Galicia.

Na sesión do día 15 os relatorios versaron sobre os conflitos suscitados pola plurilexislación civil en dous distintos ámbitos: o interrexional e o internacional. Por unha banda, puxéronse de manifesto claves históricas que poden explicar algúns dos problemas de comprensión sobre o funcionamento do sistema cando xorde a dúbida en torno a lei que tense que aplicar: se a galega ou a catalá; se a aragonesa ou o Código civil estatal, se a vasca (ou unha das vascas) ou a navarra, etc. Neste contexto cada vez máis frecuente, posto que cada vez son máis numerosas as situacións vinculadas con máis dun Dereito civil español, un elemento sobresaínte foi a alerta sobre unha dimensión tradicionalmente orillada e que está chamada a ser cada vez máis protagonista: os conflitos internos en materia contractual. Efectivamente, aínda que o costume académico veu poñendo o acento sobre os conflitos en materia sucesoria ou de réximes matrimoniais, en xeral, sobre os aspectos vinculados á familia e ás sucesións, o certo é que hoxe en día existe unha pluralidade xurídica sobre obrigas e contratos que comeza a xerar dúbidas razoables: Que lei aplícase á compraventa entre dous profesionais, un radicado en Barcelona e outro en Madrid? Cal ás respectivas obrigas da Clínica Universitaria de Navarra e un paciente catalán que contrata con ela? Ha de terse en conta a calidade de profesional ou consumidor das partes? E se si, como?

Doutra banda, algo que xa fixera o relatorio inaugural da Doutora Borrás, discutiuse sobre a aplicación dos dereitos autonómicos españois a situacións xurídicas nas que os interesados son nacionais estranxeiros. Aínda que adoita ser esta unha perspectiva descoñecida ou desprezada polos lexisladores de Dereito civil, o certo é que o Dereito civil galego non só se aplica a situacións xenuinamente “galegas”. Un estranxeiro que falece coa súa última residencia habitual en Galicia verá eventualmente sometida a súa sucesión ao Dereito civil de Galicia. E o mesmo pode dicirse das decenas de miles de estranxeiros residentes nas Illas Baleares ou en calquera outro territorio do noso país.

Esta dimensión, xeralmente esquecida nos estudos máis habituais, foi un dos piares do Proxecto de investigación desenvolvido nos últimos tres anos polo Grupo De Conflictu Legum, e está chamada a ocupar un importante lugar na práctica dos próximos anos. Que os legisladores, estatal e autonómicos (pero especialmente estes últimos, por cuestións de tradición e cultura xurídica), tomen conciencia dela é aínda unha materia pendente.